Rausnarlegur styrkur til að þróa upplýsingatækni í þágu rannsókna

Í nýrri stefnu Háskóla Íslands, HÍ26 er upplýsingatækni snar þáttur enda er hún grundvöllur framþróunar á gríðarlega mörgum sviðum, ekki síst á sviði notendamiðaðrar þjónustu og umbyltingu hennar í stafrænt form. Þá rennir hún stoðum undir vísindastarf og því betur eftir því sem það er flóknara í framkvæmd. 

Það var því einkar ánægjulegt þegar HÍ fékk á dögunum á annað hundrað milljóna króna styrk úr Innviðasjóði til að vinna að verkefnum sem eru sérsniðin fyrir íslenskt vísindastarf. Heildarfjárhæð umsóknar Háskólans var 135 milljónir króna og framlag Innviðasjóðs af þeirri fjárhæð nemur 101 milljón króna. Hlutverk Innviðasjóðs er að byggja upp rannsóknarinnviði hérlendis og er markmiðið að efla innlendar vísindarannsóknir með því að skapa nýja möguleika með fjármögnun tækjabúnaðar eða aðstöðu. 

„Verkefnið sem við fáum styrkt snýst um uppbyggingu á öflugum innviðakjarna upplýsingatækni. Verkefnið heitir IREI og er byggt á fjórum þjónustustoðum: ráðgjöf, varðveislu, miðlun og reikniafli,“ segir Guðmundur Kjærnested, sviðsstjóri Upplýsingatæknisviðs HÍ (UTS). „Þörfin fyrir upplýsingatækni hefur farið hratt vaxandi í flestum rannsóknaverkefnum en verkefnin eru oft dreifð og ráða ekki við öfluga upplýsingatækni ein og sjálf. Aðgangur að öflugum, hagkvæmum og faglega reknum innviðakjarna getur orðið lyftistöng fyrir íslenskt vísindasamfélag.“ 

Gríðarlegar kröfur til upplýsingatækni

Guðmundur segir að í vísindarannsóknum nú til dags séu gerðar æ meiri kröfur til upplýsingatækni og því hafi uppbygging hennar áhrif á allar fræðigreinar vísindasamfélagsins. 

„Fræðigreinar sem við fyrstu sýn virðast án beinnar tengingar við upplýsingatækni þurfa samt sem áður að treysta á aðgengilega og öfluga innviði á sviði upplýsingatækni. Á sama tíma fleygir tækninni fram og verður hún bæði öflugri og flóknari. Það er því mikil áskorun fyrir mörg verkefni í vísindum að fylgja þessari þróun eftir,“ segir Guðmundur.

Hugmyndin að gerð heildstæðs rafræns rannsóknarinnviðakjarna hefur verið í gerjun í þó nokkurn tíma að sögn Guðmundar.

„Þörfin fyrir öfluga, skalanlega og heildstæða upplýsingatækniinnviði eykst sífellt, það er að segja innviði sem bjóða upp á upplýsingatæknilega ráðgjöf, örugga varðveislu vísindagagna, skilvirka gagnavistun, aðgengi að miklu reikniafli og þjónustu vegna miðlunar gagnanna.“

Guðmundur segir að flókið eða takmarkað aðgengi vísindafólks að upplýsingatækniinnviðum geti reynst dýrkeypt og hætt sé við að óþarflega miklum auðlindum sé þá varið í yfirbyggingu á kostnað verkefnanna sjálfra. 

„Innviðakjarninn er hugsaður sem lausn á þessari áskorun. Með nútíma tækni er nefnilega hægt að smíða innviði sem mæta óskum vísindafólks um stuðning í upplýsingatækni. Þannig er stuðlað að því að efla íslenskt vísindastarf í alþjóðlega.“

Uglan flýgur víða

Í nýrri stefnu skólans er sérstök áhersla á að nýta upplýsingatækni til að bæta þjónustu með sjálfvirkum ferlum. Ný verkefni UTS styðja þetta og þess vegna er í mörg horn að líta hjá sviðinu sem sér um þróun og rekstur allra upplýsingakerfa Háskóla Íslands.  

Stærsta upplýsingakerfið er Ugla sem allir kannast við sem hafa verið í námi í HÍ síðustu tvo áratugina eða svo. Uglan hefur ekki bara haldið sig í heimahögum því hún hefur tekið flugið ef þannig má að orði komast. Uglan er því sem næst heildarlausn fyrir háskóla og er að sögn Guðmundar núna notuð af öllum opinberu háskólunum auk Háskólans á Bifröst. Þá er í gangi innleiðing á Uglu hjá Listaháskóla Íslands.

„Uglan er með stærri upplýsingakerfum landsins með á þriðja tug þúsunda notenda. Þá sér UTS um rekstur og hýsingu fjölmargra upplýsingakerfa vegna náms og kennslu og vísindastarfs. Sviðið veitir almenna tölvuþjónustu og sér um rekstur háskólanetsins sem er eitt það stærsta á landinu.“

UTS á fullri ferð inn í framtíðina

Upplýsingatækni hefur þróast mjög hratt á undanförnum áratug og reiknigeta og afköst búnaðar hafa aukist án viðstöðu. Á sama tíma hafa kröfur um enn meira afl aukist og brýn þörf fyrir örugga vistun í skýi. Eðli miðlunar hefur líka snarbreyst. Allt á að fást strax og helst fyrr en það. Guðmundur segir að hlutur upplýsingatækni í starfi háskóla hafi enda vaxið gríðarlega á næstliðnum árum. 

„Stafræn umbreyting og notendamiðuð þjónusta mun á næstu árum verða eitt stærsta verkefni upplýsingatækninnar og er liður í því að gera Háskóla Íslands samkeppnishæfan í alþjóðlegu samhengi. Upplýsingatæknin mun stuðla að því að sjálfvirknivæða ýmis störf og gera þjónustuframboð þannig að notendur geta nálgast þjónustuna á eigin forsendum og þegar þeim hentar.“

Guðmundur segir að af þessum sökum fái vísindamenn í framtíðinni hraðar en áður verkfæri sem upplýsingatæknin býður varðandi gagnasöfnun og úrvinnslu þeirra. „Aðgengi að miklu reikniafli mun verða meira og meira sem mun nýtast vísindamönnum í mörgum fræðigreinum, t.d. á sviði efnafræði, eðlisfræði, í lífvísindum, heilbrigðisvísindum og málvísindum svo dæmi sé tekið.“